Integral Substitusi
28 April 2021

Integral dengan teknik/metode substitusi digunakan ketika proses pengintegralan tidak bisa diselesaikan dengan rumus-rumus dasar integral, atau seandainya bisa diselesaikan namun akan memerlukan proses yang cukup panjang.
Misalkan u = 2x + 1, turunan u terhadap x ditulis :
dudx = 2 ⇔ du = 2 dx
Untuk memahami proses pengintegralan dengan metode substitusi, simaklah contoh-contoh berikut.
Contoh 1
∫ x2 (x3 + 5)7 dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = x3 + 5
dudx = 3x2 ⇔ du3 = x2 dx
∫x2(x3+5)7dx=∫(x3+5)7x2dx=∫u7du3=13∫u7du=13⋅18u8+C=124u8+C=124(x3+5)8+C
Contoh 2
∫4x√x2−2 dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = x2 - 2
dudx = 2x ⇔ du2 = x dx
∫4x√x2−2dx=4∫1√x2−2⋅xdx=4∫1√u⋅du2=42∫u−12du=2⋅2u12+C=4√u+C=4√x2−2+C
Contoh 3
∫ x(x + 4)7 dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = x + 4 maka x = u - 4
dudx = 1 ⇔ du = dx
∫x(x+4)7dx=∫(u−4)u7du=∫(u8−4u7)du=19u9−12u8+C=118(2u9−9u8)+C=118(2u−9)u8+C=118(2(x+4)−9)(x+4)8+C=118(2x−1)(x+4)8+C
Untuk fungsi-fungsi trigonometri, langkah-langkah pengintegralannya sama saja dengan fungsi aljabar diatas, tetapi untuk kasus-kasus tertentu kita harus mengubah terlebih dahulu fungsi yang akan diintegralkan sebelum melakukan pemisalan.
Contoh 4
∫ cos4x sin x dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = cos x
dudx = -sin x ⇔ -du = sin x dx
∫cos4xsinxdx=∫u4(−du)=−∫u4du=−15u5+C=−15cos5x+C
Contoh 5
∫ cos5x dx = ...
Jawab :
∫cos5xdx=∫(cos2x)2cosxdx=∫(1−sin2x)2cosxdx=∫(1−2sin2x+sin4x)cosxdx
Misalkan : u = sin x
dudx = cos x ⇔ du = cos x dx
∫cos5xdx=∫(1−2sin2x+sin4x)cosxdx=∫(1−2u2+u4)du=u−23u3+15u5+C=sinx−23sin3x+15sin5x+C
Latihan 1
Selesaikan integral berikut!
a. ∫x√3x2+1dx=...
Jawab :
Misalkan : u = 3x2 + 1
dudx = 6x ⇔ du6 = x dx
∫x√3x2+1dx=∫(3x2+1)12xdx=∫u12du6=16∫u12du=16⋅23u32+C=19u⋅u12+C=19u√u+C=19(3x2+1)√3x2+1+C
b. ∫4x+2√x2+x−1dx=...
Jawab :
Misalkan : u = x2 + x - 1
dudx = 2x + 1 ⇔ du = (2x + 1) dx
∫4x+2√x2+x−1dx=2∫1√x2+x−1(2x+1)dx=2∫1√udu=2∫u−12du=2⋅2u12+C=4√u+C=4√x2+x−1+C
c. ∫x(x−1)3dx=...
Jawab :
Misalkan : u = x - 1 maka x = u + 1
dudx = 1 ⇔ du = dx
∫x(x−1)3dx=∫(u+1)u3du=∫(u4+u3)du=15u5+14u4+C=120(4u5+5u4)+C=120(4u+5)u4+C=120(4(x−1)+5)(x−1)4+C=120(4x+1)(x−1)4+C
Latihan 2
Tunjukkan bahwa :
a. ∫sinnaxcosaxdx=1a(n+1)sinn+1x+C
Jawab :
Misalkan : u = sin ax
dudx = a cos ax ⇔ dua = cos ax dx
∫sinnaxcosaxdx=∫un⋅dua=1a∫undu=1a⋅1n+1un+1+C=1a(n+1)sinn+1ax+C
b. ∫cosnaxsinaxdx=−1a(n+1)cosn+1x+C
Jawab :
Misalkan : u = cos ax
dudx = -a sin ax ⇔ −dua = sin ax dx
∫cosnaxsinaxdx=∫un⋅(−dua)=−1a∫undu=−1a⋅1n+1un+1+C=−1a(n+1)cosn+1ax+C
Latihan 3
Dengan menggunakan rumus pada contoh 2, selesaikan integral berikut!
a. ∫ sin43x cos 3x dx = ...
Jawab :
∫ sin43x cos 3x dx = 13(4+1)sin4+13x + C
∫ sin43x cos 3x dx = 115sin53x + C
b. ∫ cos52x sin 2x dx = ...
Jawab :
∫ cos52x sin 2x dx = -12(5+1)cos5+12x + C
∫ cos52x sin 2x dx = -112cos62x + C
Latihan 4
Selesaikan integral berikut!
a. ∫ sin2x cos3x dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = sin x
dudx = cos x ⇔ du = cos x dx
∫ sin2x cos3x dx = ∫ sin2x cos2x cos x dx
∫ sin2x cos3x dx = ∫ sin2x (1 - sin2x) cos x dx
∫ sin2x cos3x dx = ∫ u2 (1 - u2) du
∫ sin2x cos3x dx = ∫ (u2 - u4) du
∫ sin2x cos3x dx = 13u3 - 15u5 + C
∫ sin2x cos3x dx = 13sin3x - 15sin5x + C
b. ∫ tan x sec3x dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = sec x
dudx = sec x tan x ⇔ du = sec x tan x dx
∫ tan x sec3x dx = ∫ sec2x sec x tan x dx
∫ tan x sec3x dx = ∫ u2 du
∫ tan x sec3x dx = 13u3 + C
∫ tan x sec3x dx = 13sec3x + C
Dalam pengintegralan dengan metode substitusi, tentunya kita harus sudah menguasai konsep-konsep turunan, dimana dudx adalah turunan u terhadap x..
Misalkan u = 2x + 1, turunan u terhadap x ditulis :
dudx = 2 ⇔ du = 2 dx
Untuk memahami proses pengintegralan dengan metode substitusi, simaklah contoh-contoh berikut.
Contoh 1
∫ x2 (x3 + 5)7 dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = x3 + 5
dudx = 3x2 ⇔ du3 = x2 dx
∫x2(x3+5)7dx=∫(x3+5)7x2dx=∫u7du3=13∫u7du=13⋅18u8+C=124u8+C=124(x3+5)8+C
Contoh 2
∫4x√x2−2 dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = x2 - 2
dudx = 2x ⇔ du2 = x dx
∫4x√x2−2dx=4∫1√x2−2⋅xdx=4∫1√u⋅du2=42∫u−12du=2⋅2u12+C=4√u+C=4√x2−2+C
Contoh 3
∫ x(x + 4)7 dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = x + 4 maka x = u - 4
dudx = 1 ⇔ du = dx
∫x(x+4)7dx=∫(u−4)u7du=∫(u8−4u7)du=19u9−12u8+C=118(2u9−9u8)+C=118(2u−9)u8+C=118(2(x+4)−9)(x+4)8+C=118(2x−1)(x+4)8+C
Untuk fungsi-fungsi trigonometri, langkah-langkah pengintegralannya sama saja dengan fungsi aljabar diatas, tetapi untuk kasus-kasus tertentu kita harus mengubah terlebih dahulu fungsi yang akan diintegralkan sebelum melakukan pemisalan.
Contoh 4
∫ cos4x sin x dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = cos x
dudx = -sin x ⇔ -du = sin x dx
∫cos4xsinxdx=∫u4(−du)=−∫u4du=−15u5+C=−15cos5x+C
Contoh 5
∫ cos5x dx = ...
Jawab :
∫cos5xdx=∫(cos2x)2cosxdx=∫(1−sin2x)2cosxdx=∫(1−2sin2x+sin4x)cosxdx
Misalkan : u = sin x
dudx = cos x ⇔ du = cos x dx
∫cos5xdx=∫(1−2sin2x+sin4x)cosxdx=∫(1−2u2+u4)du=u−23u3+15u5+C=sinx−23sin3x+15sin5x+C
Latihan Soal Integral Substitusi
Berikut beberapa contoh soal yang dapat dijadikan latihan untuk menambah pemahaman menyangkut integral dengan metode/teknik substitusi.Latihan 1
Selesaikan integral berikut!
a. ∫x√3x2+1dx=...
Jawab :
Misalkan : u = 3x2 + 1
dudx = 6x ⇔ du6 = x dx
∫x√3x2+1dx=∫(3x2+1)12xdx=∫u12du6=16∫u12du=16⋅23u32+C=19u⋅u12+C=19u√u+C=19(3x2+1)√3x2+1+C
b. ∫4x+2√x2+x−1dx=...
Jawab :
Misalkan : u = x2 + x - 1
dudx = 2x + 1 ⇔ du = (2x + 1) dx
∫4x+2√x2+x−1dx=2∫1√x2+x−1(2x+1)dx=2∫1√udu=2∫u−12du=2⋅2u12+C=4√u+C=4√x2+x−1+C
c. ∫x(x−1)3dx=...
Jawab :
Misalkan : u = x - 1 maka x = u + 1
dudx = 1 ⇔ du = dx
∫x(x−1)3dx=∫(u+1)u3du=∫(u4+u3)du=15u5+14u4+C=120(4u5+5u4)+C=120(4u+5)u4+C=120(4(x−1)+5)(x−1)4+C=120(4x+1)(x−1)4+C
Latihan 2
Tunjukkan bahwa :
a. ∫sinnaxcosaxdx=1a(n+1)sinn+1x+C
Jawab :
Misalkan : u = sin ax
dudx = a cos ax ⇔ dua = cos ax dx
∫sinnaxcosaxdx=∫un⋅dua=1a∫undu=1a⋅1n+1un+1+C=1a(n+1)sinn+1ax+C
b. ∫cosnaxsinaxdx=−1a(n+1)cosn+1x+C
Jawab :
Misalkan : u = cos ax
dudx = -a sin ax ⇔ −dua = sin ax dx
∫cosnaxsinaxdx=∫un⋅(−dua)=−1a∫undu=−1a⋅1n+1un+1+C=−1a(n+1)cosn+1ax+C
Latihan 3
Dengan menggunakan rumus pada contoh 2, selesaikan integral berikut!
a. ∫ sin43x cos 3x dx = ...
Jawab :
∫ sin43x cos 3x dx = 13(4+1)sin4+13x + C
∫ sin43x cos 3x dx = 115sin53x + C
b. ∫ cos52x sin 2x dx = ...
Jawab :
∫ cos52x sin 2x dx = -12(5+1)cos5+12x + C
∫ cos52x sin 2x dx = -112cos62x + C
Selesaikan integral berikut!
a. ∫ sin2x cos3x dx = ...
Jawab :
Misalkan : u = sin x
dudx = cos x ⇔ du = cos x dx
∫ sin2x cos3x dx = ∫ sin2x cos2x cos x dx
∫ sin2x cos3x dx = ∫ sin2x (1 - sin2x) cos x dx
∫ sin2x cos3x dx = ∫ u2 (1 - u2) du
∫ sin2x cos3x dx = ∫ (u2 - u4) du
∫ sin2x cos3x dx = 13u3 - 15u5 + C
∫ sin2x cos3x dx = 13sin3x - 15sin5x + C
b. ∫ tan x sec3x dx = ...
Misalkan : u = sec x
dudx = sec x tan x ⇔ du = sec x tan x dx
∫ tan x sec3x dx = ∫ sec2x sec x tan x dx
∫ tan x sec3x dx = ∫ u2 du
∫ tan x sec3x dx = 13u3 + C
∫ tan x sec3x dx = 13sec3x + C
sumber: https://smatika.blogspot.com/